از نظر شیعه و براساس تعالیم دینی، امام، واسطه فیض رسانیِ پروردگار به همه پدیدههای جهان آفرینش است. او در نظام هستی محور و مدار است و بیوجود او عالم و آدم، جن و ملک و حیوان و جمادی نمیماند.
از امام صادقعلیه السلام سؤال شد آیا زمین بدون امام باقی میماند؟ حضرت فرمود:
اگر زمین بدون امام بماند هر آینه فرو میرود.(1)
اینکه او در رساندن پیامهای خدا به مردم و راهنمایی آنها به سوی کمال انسانی، واسطه است و هر فیض و لطفی در این بخش به سبب وجود او به همگان میرسد، امری روشن و بدیهی است. زیرا از ابتدا خداوند متعال از طریق پیامبران و سپس جانشینان آنها قافله بشری را هدایت کرده است. ولی از کلمات معصومینعلیهم السلام استفاده میشود که وجود امامان در گستره عالم به عنوان واسطهای برای رسیدن هر نعمت و فیضی از ناحیه پروردگار به هر موجود کوچک و بزرگی است. به بیان آشکارتر همه موجودات، آنچه از فیوضات و عطایای الهی دریافت میکنند از کانال امام میگیرند. هم اصل وجودشان به واسطه امام است و هم نعمتها و بهرههای دیگری که در طول حیات خود دارا هستند.
در فرازی از زیارت جامعه کبیره که یک دوره امامشناسی است اینگونه آمده است:
بِکُمْ فَتَحَ اللّهُ وَبِکُمْ یَخْتِمْ وَبِکُمْ یُنَزِّلُ الغَیْثَ وَبِکُمْ یُمسِکُ السَّماءَ اَنْ تَقَعَ عَلَی الاَرضِ اِلاّ بِاِذنِهِ(2)
[ای امامان بزرگ] خداوند به سبب شما [عالم را] آغاز کرد و به سبب شما [نیز آن را] پایان میدهد و به [سبب وجود] شما باران را فرو میفرستد و به [برکت وجود] شما آسمان را نگهداشته است از اینکه بر زمین فرود آید، جز به اراده او.
بنابراین آثار وجودی امام تنها به ظهور و آشکاری او خلاصه نمیشود بلکه وجود او در عالم – حتّی در غیبت و نهان زیستی – سرچشمه حیات همه موجودات و مخلوقات الهی است و خدا خود اینگونه خواسته است که او که موجود برتر و کاملتر است واسطه دریافت و رساندن فیوضات و دادههای الهی به سایر پدیدهها باشد و در این عرصه فرقی بین غیبت و ظهور او نیست. آری همگان از آثار وجود امام بهره میگیرند و غیبت امام مهدیعلیه السلام در این جهت خللی ایجاد نمیکند. جالب اینکه وقتی از امام مهدیعلیه السلام درباره نحوه بهرهمندی از آن حضرت در دوره غیبت، سؤال میشود میفرماید:
وَاَمّا وَجهُ الاِنتِفاعَ بی فی غَیْبَتی فَکَاالاِنتِفاعِ بِالشَّمسِ اِذا غَیَّبَتْها عَنِ الاَبصارِ السَّحابُ.(3)
بهرهمندی از من در روزگار غیبتم، مانند سود بردن از خورشید است آن گاه که به وسیله ابرها از چشمها پوشیده است.
تشبیه امام به آفتاب و تشبیه غیبت او به قرار گرفتن خورشید در پسِ ابر، نکتههای فراوانی دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:
خورشید در منظومه شمسی مرکزیّت دارد و کرات و سیّارات به دور او حرکت میکنند چنان که وجود گرامی امام عصر مرکز نظام هستی است.
بِبَقائِهِ بَقِیَتِ الدُّنیا وَبِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَری وَبِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْاَرضُ وَالسَّماء(4)
به سبب بودن او دنیا باقی است و به برکت وجود او، عالم روزی میخورند و به خاطر وجود او زمین و آسمان، استوار مانده است.
آفتاب، لحظهای از نورافشانی دریغ نمیکند و هر کس به اندازه ارتباطی که با خورشید دارد از نور آن بهره میگیرد. چنان که وجود ولیّ عصر واسطه دریافتِ همه نعمتهای مادی و معنوی است که از ناحیه پروردگارِ جهان به بندگان میرسد ولی هر کس به اندازه رابطه خود با آن منبع کمالات، بهرهمند میگردد.
اگر این آفتابِ پشت ابر هم نباشد، شدت سرما و تاریکی، زمین را غیر قابل سکونت خواهد کرد. چنانکه اگر عالم از وجود امام – گرچه در پشت پرده غیبت – محروم بماند سختیها و نابسامانیها و هجوم انواع بلاها ادامه زندگی را غیر ممکن میسازد.
آن حضرت در نامهای به شیخ مفید خطاب به شیعیان خود میفرماید:
اِنّا غَیْرُ مُهْمِلینَ لِمُراعاتِکُمْ وَلا ناسینَ لِذِکْرِکُمْ وَ لَوْلا ذلِکَ لنَزَلَ بِکُمُ اللّأواءَ وَاصْطَلَمَکُمُ الْأَعْداء.(5)
ما هرگز شما را به حال خود رها نکردهایم و هرگز شما را از یاد نبردهایم و اگر نبود (عنایات پیوسته ما) حتماً سختیها و بلاهای فراوانی به شما میرسید و دشمنان شما را نابود میکردند.
بنابراین آفتاب وجود امام بر عالم وجود میتابد و به همه هستی فیض میرساند و در این میان برای بشریت و به ویژه جامعه مسلمین و امت شیعه و معتقد به او برکات و خیرات بیشتری دارد که به نمونههایی از آن میپردازیم:
1) کافی، ج 1، ص 201.
2) مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره. توضیح اینکه این زیارت از امام هادیعلیه السلام نقل شده است و از نظر سند و عبارات، عالی است و پیوسته مورد عنایت خاص عالمان شیعه بوده است.
3) احتجاج، ج 2، ش 344، ص 542.
4) مفاتیحالجنان، دعای عدیله.
5) احتجاج، ج 2، ش 359، ص 598.
