در فایدهی غیبت امام منتظر – علیه السلام – بحث فراوانی شده است و بعضی که بصیرتی در این زمینه ندارد، اظهار نظر کرده و گفتهاند: وجود و عدم آن حضرت در حال غیبت، مساوی و یکسان است!! متکلمین شیعه در رد آنان از دیر زمان وارد شده و فواید زیادی را ذکر کردهاند و آنها عبارتند از:
اولا: گرچه آن حضرت از چشمها پنهان است، اما وجود آن حضرت موجب امان برای اهل زمین است، همچنانکه روایاتی در این باره به صراحت، نقل شده است، از جمله:
الف – پیغمبر اسلام – صلی الله علیه و آله و سلم – فرمود: «اهل بیت من برای اهل زمین، امان می باشند، اگر اهل بیت من نباشند، اهل زمین از بین می روند».(1)
ب – پیغمبر اسلام – صلی الله علیه و آله و سلم – فرمود: «دوام و بقای این دین به دوازده امیر از قریش بستگی دارد و اگر آنان نباشند، زمین، اهل
خود را فرو می برد».(2)
ج – حضرت امیرالمومنین – علیه السلام – فرمود:«آری، زمین از قائمی برای خداوند، خالی نمی ماند…».
و روایات دیگری که دلالت میکنند ائمهی اطهار – علیهم السلام – امان اهل زمین هستند و وجود آنان موجب دفع بلا و آفات از عموم اهل زمین می شود و در وجود غیبت حضرت صاحب – علیه السلام – خیر و رحمت مردم می باشد.
ثانیا: غیبت امام منتظر – علیه السلام – به جهت عدم شایستگی مسلمین و تباهی گستردهی بین آنان است و اگر آنان صالح و شایسته بوده و از جادهی حق منحرف نبودند، آن حضرت، ظاهر می شد. و «محقق طوسی» به دو فایدهی یاد شده اشاره کرده است؛ او گفته: «وجود آن حضرت، لطف و تصرفش، لطف دیگری است».(3)
ثالثا: امام مهدی – علیه السلام – در حال غیبت، به شیعیانش عنایت دارد و آنان را دعا می کند که چیزی جلو دعای آن حضرت را منع نمی کند و اگر دعای آن حضرت برای آنان نبود، ستمکاران هرگز اجازه نمی دادند که پاکان، نفس بکشند و همه را از بین میبردند و همین مطلب را حضرت صاحب الامر – علیه السلام – در یکی از نامههایش برای شیخ مفید، بیان فرموده است. در آن نامه فرموده:
«ما شما را زیر نظر و مورد عنایت داریم و شما را فراموش نمی کنیم و اگر چنین نبود، بلا بر شما نازل می شد و دشمنان، شما را نابود می کردند».
رابعا: خود حضرت بقیه الله – علیه السلام – برای غیبتش فایدهای بیان کرده و فرموده است: «انتفاع و سود بردن از من در حال غیبتم همانند استفاده از خورشید است که از چشمها پوشیده باشد».
سلیمان اعمش، فرزند مهران از حضرت امام صادق – علیه السلام – می پرسد: چگونه مردم از حضرت حجت – سلام الله علیه – که از دیدهها پنهان است، سود می برند؟ حضرت صادق – علیه السلام – جواب داد:«همچنانکه از خورشید که ابر جلو آن را گرفته باشد، استفاده می کنند».
علامهی مجلسی – رضوان الله تعالی علیه – در شرح این حدیث، توضیحاتی داده اند که عبارتند از:
الف – نور وجود و علم و هدایت به وسیلهی آن حضرت به خلق می رسد؛ زیرا با اخبار مستفیضه ثابت شده که آن بزرگواران. علل غایی ایجاد خلقند، پس اگر آنان نبودند، نور هستی به غیر آنان نمیرسید، بلکه علوم ومعرفتها به برکت ایشان و استشفاع و توسل به آن بزرگواران بر خلق آشکار می شود و بلاها از آنان دور می شود. بنابراین، اگر به خاطر آن بزرگواران نبود، هر آینه مردم به سبب کارهای زشتشان، به عذابهای گوناگون معذب میشدند، همچنانکه خدای متعال فرموده:
(ما کان الله لیعذبهم وانت فیهم).
و ما بارها تجربه کردهایم وقتی که مشکلات، دست و پای ما را بسته و امور ما گره خورده و از حقتعالی فاصله گرفته ایم و به وسیلهی اعمالمان، درهای رحمت را بر خود بسته ایم، آری در چنین وقتی، آن بزرگواران را شفیع الی الله قرار داده ایم و به نور مقدس آن حضرات، متوسل شده ایم، به همان مقدار که ما نزدیک شده ایم، گره از امور پیچیدهی ما باز شده است و هر کس که خداوند متعال
قلبش را به نور ایمان، منور کرده باشد، این مطلب را با چشمهایش می بیند و قابل انکار نمی باشد.
ب – همچنانکه مردم از آفتاب پس ابر، استفاده می کنند و انتظار می کشند که ابرها کنار رود تا استفادهی بیشتری از خورشید ببرند، همچنین منتظران واقعی و شیعیان مخلص آن حضرت در زمان غیبت، انتظار میکشند که هر لحظه، آن حضرت ظهور کند تا از فیض وجود مقدس آن حضرت، بیشتر مستفیض شوند.
ج – کسی که در زمان غیبت، وجود آن حضرت را انکار نماید همانند این است که خورشید پس ابر را انکار کرده باشد.
د- گاهی خورشید چنانچه پی ابر قرار بگیرد، به صلاح مردم و بندگان می باشد، همچنین است غیبت آن حضرت که به حال مردم از ظهورش اصلح می باشد.
ه.نگاه به قرص خورشید – که ابر جلو آن را نگرفته باشد – به طور عادی ممکن نیست چه بسا به خاطر ضعف بینایی، چشم نابینا شود، همچنین است خورشید وجود آن حضرت که بسا به جهت عدم قابلیت ناظر، نسبت به حق، کور شود.
و – گاهی خورشید از پس ابر بیرون میآید و بعضی آن را می بینند، همچنین در زمان غیبت، بعضی آن حضرت را رویت می کنند و به خدمتش مشرفی می شوند.
ز- آن بزرگواران همانند خورشید، به همه، فایده می رسانند و البته کسی که نابینا و کور است نمی تواند از آن استفاده کند همچنانکه قول خدای متعال:
(من کان فی هذه اعمی فهو فی الاخره اعمی و اضل سبیلا)، این چنین تفسیر شده است.
ح – همچنانکه شعاع خورشید به مقدار روزنهها و پنجرههای خانه وارد خانهها می شود و به آنها نور و انرژی می دهد، همچنین است دلهای مردم، هر اندازه که از حجابهای شهوات و علایق جسمانی به دور باشند و روزنههایی از قلب و دل آنان به سوی معرفت خداوند باز باشد، به همان اندازه از نور هدایت آن بزرگواران بهره مند می شوند و چنانچه موانع و حجابها از خود دور کنند همانند کسی که زیر آسمان، زیر آفتاب، پرتوافشان می ایستد و شعاع خورشید، همهی وجود او را احاطه می کند، از این بهشت معنویت، هشت درب به رویش باز میشود و مستقیما تمام شعاع ولایت و هدایت، او را می گیرد…(4)
خامسا: مصلحت و حکمت غیبت آن حضرت برای ما مجهول است، همچنانکه بعضی از روایات، به آن تصریح کرده است.
«عبدالله بن فضل هاشمی» گفته است که از حضرت امام صادق – علیه السلام – شنیدم کمه می فرماید:«صاحب این امر، غیبتی دارد که حتمی است و هر آدم باطلی در آن به شک می افتد».
عبدالله سوال کرد: فدایت شوم! چرا؟
حضرت فرمود: «امری است که ما در بیان آن برای شما مجاز نیستیم».
عبدالله پرسید: پس حکمت غیبت چیست؟
امام در جواب فرمود: «جهت حکمت در غیبت آن حضرت همان حکمتی است که در غیبت حجج سابق خدا بوده است. وجه حکمت بعد از ظهور، معلوم میشود، همچنانکه حکمت کارهای حضرت خضر از قبیل شکستن کشتی و کشتن غلام و بنای دیوار برای حضرت موسی مشخص نبود مگر بعد از اینکه از هم جدا شدند. ای فرزند فضل! این امر خداست و سر و غیبی از اسرار و غیبهای خدایی است. ما که به حکیم بودن خدای متعال معتقدیم پس باید تصدیق داشته باشیم که همهی کارهای او از روی حکمت و مصلحت است گرچه به طور تفصیل، وجه حکمت را هم ندانیم».(5)
اینها برخی از علل و اسبابی است که در فایدهی غیبت حضرت مهدی – سلام الله علیه – ذکر شده است.
1) ذخائر العقبی، ص 17، کنز العمال 6 : 116.
2) منتخب الاثر، ص 27 به نقل از کشف الاستار.
3) التجرید، طوسی، ص 389 (چاپ ایران).
4) منتخب الاثر، ص 271 – 272.
5) جلاء العیون 3 : 157.
