اینکه این تضاد و تعارض در کجا بیشتر است پاسخ این است در نقاطی که مساله تمدن در آنجا بیشتر اوج گرفته و طرفدار دارد. خوشبخت مردم و جمعیتی که بصورت بدوی و با زندگی قبیله ای و ابتدائی زندگی می کنند. در بین آنها نه تصادم است و نه درگیری. اگر هم باشد ضایعات شان بسیار اندک است فردی با فردی، قبیله ای با قبیله ای درگیر می شود. دیگر در بین آنها 17 ملیون لیتر خون ریخته نمی شود.
در این جا معلوم می شود که این تمدن خود موجد تصادم و درگیری و سببی برای توحش است. ظاهر و صورت آدمی را می آراید آن چنان که لباس و اتوموبیلش برق می زند ولی او تیره و سیاه، آشفته و نگران و مرکز کینه نسبت به دیگر ابناء نوع بشر، فرونخواهی و فزون طلبی بی حد و حصر است.
آری، جوامع به میزانی که از نظر علم و تمدن روز پیشرفته تر باشند. بیشتر درگیر تضاد و تعارضند. اگر امروز آرامش و سکون دارند نباید برای آن وقعی قائل شد. صدای انفجار آن فردا بگوش خواهد رسید، بهمانگونه که شرحش در دو جنگ بین الملل گذشت.
