عبادت در روزگار غیبت، از عبادت در زمان ظهور افضل است

«عَنْ عَمّارٍ السّاباطیّ قالَ: قُلتُ لِأَبی‏عَبْدِاللّهِ – عَلَیْهِ السَّلام -:

أَ یُّما أَفْضَلُ: الْعِبادَةُ فِی السِّرِّ مَعَ الإِمامِ مِنْکُمُ المُسْتَتِرِ فی دَوْلَةِ الباطِلِ، أَو العِبادَةُ فی ظُهُورِ الحَقِّ وَ دَوْلَتِهِ مَعَ الْإِمامِ مِنْکُمُ الظّاهِرِ؟

فَقالَ: یا عَمّارُ! الصَّدَقَةُ فِی السِّرِّ وَاللّهِ أَفْضَلُ مِنَ الصَّدَقَةِ فِی الْعَلانِیَةِ وَ کَذلِکَ وَاللّهِ عِبادَتُکُمْ فِی السِّرِّ مَعَ إِمَامِکُم الْمُسْتَتِرِ فی دَوْلَةِ الباطِلِ وَ تَخَوُّفُکُمْ مِنْ عَدُوِّکُمْ فی دَوْلَةِ الْباطِلِ وَ حَالِ الْهُدْنَةِ أَفْضَلُ مِمَّنْ یَعْبُدُ اللّهَ – عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُهُ – فی ظُهُورِ الحَقِّ مَعَ إِمامِ الْحَقِّ الظّاهِرِ فی دَوْلَةِ الْحَقِّ وَ لَیْسَتِ الْعِبادَةُ مَعَ الْخَوْفِ فی دَوْلَةِ الباطِلِ مِثْلَ الْعِبادَةِ و الْأَمْنِ فی دَوْلَةِ الحَقّ.

وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَنْ صَلَّی مِنْکُم الْیَوْمَ صَلاةَ فَریضَةٍ فی جَماعَةٍ مُسْتَتِرًا بِهَا مِنْ عَدُوِّهِ فی وَقْتِها فَأَتَمَّها، کَتَبَ اللّهُ لَهُ خَمْسینَ صَلاةَ فَریضَةٍ فی جَماعَةٍ، وَ مَنْ صَلَّی مِنْکُمْ صَلاةَ فَریضَةٍ وَحْدَهُ مُسْتَتِرًا بِها مِنْ عَدُوِّهِ فی وَقْتِها فَأَتَمَّها، کَتَبَ اللَّهُ – عَزَّ وَ جَلَّ – بِها لَهُ خَمْسًا وَ عِشْرینَ صَلاةَ فَریضَةٍ وَحْدانِیَّةً، وَ مَنْ صَلَّی مِنْکُمْ صَلاةَ نافِلَةٍ لِوَقْتِها فَأَتَمَّها، کَتَبَ اللّهُ لَهُ بِها عَشْرَ صَلَواتٍ نَوافِلَ، وَ مَنْ عَمِلَ مِنْکُمْ حَسَنَةً، کَتَبَ اللّهُ – عَزَّ وَ جَلَّ – لَهُ بِها عِشْرینَ حَسَنَةً، وَ یُضاعِفُ اللَّهُ – عَزَّ وَ جَلَّ – حَسَناتِ الْمُؤْمِنِ مِنْکُمْ إِذا أَحْسَنَ أَعْمالَهُ وَ دانَ بِالتَّقِیَّةِ عَلَی دینِهِ وَ إِمامِهِ وَ نَفْسِهِ وَ أَمْسَکَ مِنْ لِسانِهِ أَضْعافًا مُضاعَفَةً، إِنَّ اللّهَ – عَزَّ وَ جَلَّ – کَریمٌ.

قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداکَ! قَدْ – وَاللّهِ! – رَغَّبْتَنی فِی الْعَمَلِ وَ حَثَثْتَنی عَلَیْهِ وَ لکِنْ أُحِبُّ أَنْ أَعْلَمَ کَیْفَ صِرْنا نَحْنُ الْیَوْمَ أَفْضَلُ أَعْمالًا مِنْ أَصْحابِ الْإِمامِ الظّاهِرِ مِنْکُمْ فی دَوْلَةِ الحَقِّ وَ نَحْنُ عَلَی دینٍ وَاحِدٍ؟ فقالَ: إِنَّکُمْ سَبَقْتُمُوهُمْ إِلَی الدُّخُولِ فی دینِ اللّهِ – عَزَّ وَ جَلَّ – وَ إِلَی الصَّلاةِ و الصَّوْمِ و الْحَجِّ وَ إِلَی کُلِّ خَیْرٍ وَ فِقْهٍ وَ إِلَی عِبادَةِ اللّهِ – عَزَّ ذِکْرُهُ – سِرًّا مِنْ عُدُوِّکُمْ مَعَ إِمامِکُمُ الْمُسْتَتِرِ، مُطیعینَ لَهُ، صابِرینَ مَعَهُ، مُنْتَظِرینَ لِدَوْلَةِ الْحَقِّ، خائِفینَ عَلَی إِمامِکُمْ وَ أَنْفُسِکُم مِنَ الْمُلُوکِ الظَّلَمَةِ تَنْظُرُونَ إِلَی حَقِّ إِمامِکُمْ وَ حُقُوقِکُمْ فی أَیْدِی الظَّلَمَةِ، قَدْ مَنَعُوکُمْ ذلِکَ وَاضْطَرُّوکُمْ إِلَی حَرْثِ الدُّنْیا وَ طَلَبِ الْمَعاشِ مَعَ الصَّبْرِ عَلَی دینِکُمْ وَ عِبادَتِکُمْ وَ طاعَةِ إِمامِکُمْ وَ الْخَوْفِ مِنْ عَدُوِّکُمْ، فَبِذلِکَ ضَاعَفَ اللَّهُ – عَزَّ وَ جَلَّ – لَکُمُ الْأَعْمالَ، فَهَنیئًا لَکُمْ!

قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداکَ! فَما تَرَی إِذًا أَنْ نَکُونَ مِنْ أَصْحابِ القائِمِ وَ یَظْهَرَ الحَقُّ وَ

نَحْنُ الْیَوْمَ فی إِمامَتِکَ وَ طاعَتِکَ أَفْضَلُ أَعْمالًا مِنْ أَصْحابِ دَوْلَةِ الحَقِّ وَ الْعَدْلِ؟

فَقالَ: سُبْحانَ اللّهِ! أَما تُحِبُّونَ أَنْ یُظْهِرَ اللَّهُ – تَبارَکَ وَ تَعالَی – الْحَقَّ وَ الْعَدْلَ فِی الْبِلادِ وَ یَجْمَعَ اللَّهُ الْکَلِمَةَ وَ یُؤَلِّفَ اللَّهُ بَیْنَ قُلُوبٍ مُخْتَلِفَةٍ وَ لَایَعْصُونَ اللّهَ – عَزَّ وَ جَلَّ – فی أَرْضِهِ وَ تُقامَ حُدُودُهُ فی خَلْقِهِ وَ یَرُدَّ اللّهُ الْحَقَّ إِلَی أَهْلِهِ فَیَظْهَرُ، حَتَّی لَایَسْتَخْفَی بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْحَقِّ مَخافَةَ أَحَدٍ مِنَ الْخَلْقِ.

أَما وَاللّهِ یا عَمّارُ! لَایَمُوتُ مِنْکُمْ مَیِّتٌ عَلَی الْحَالِ الَّتی أَنْتُمُ عَلَیْها إِلَّا کَانَ أَفْضَلَ عِنْدَ اللّهِ مِنْ کَثیرٍ مِنْ شُهَداءِ بَدْرٍ وَ أُحُدٍ فَأَبْشِرُوا.»(1)

(یعنی:

از عَمّارِ ساباطی(2) منقول است که گفت: به حضرتِ أبوعبداللّه [یعنی: إمامِ صادق] – علیه السّلام – گفتم: کدامیک [از این دو]برترست: عبادتِ در نهان با إمامی از شما که پنهان باشد(3) در زمانِ چیرگیِ باطل، یا عبادت در زمانِ ظهورِ حق و چیرگیِ آن، با إمامی از شما که آشکار باشد؟

فرمود: ای عَمّار! صدقه در نهان – به خدا – برتر از صدقه آشکاراست، و همچُنین – به خدا – عبادتِ شما در نهان با إمامتان که پنهان باشد در زمانِ چیرگیِ باطل، و بیمِ شما از دشمنتان در زمانِ چیرگیِ باطل و حالِ صلح(4)، برتر از [حال و کردارِ]کسی(5) است که خدایْ – عَزَّ وَ جَلَّ ذِکْرُه -(6) را در زمانِ ظهورِ حق با إمامِ بَرحقِّ آشکار در دولتِ حق عبادت کُنَد. عبادت با خوْف در زمانِ چیرگیِ باطل، چونان عبادت و أمنیّت در زمانِ چیرگیِ حق نیست.

و بدانید آنکس از شما که امروز نمازِ فریضه‏ای را به هنگامش در جماعت بُگْزارَد و از دشمنش پوشیده بدارَد و بتمامت أدا کُنَد(7)، خداوند برایِ او پنجاه نمازِ فریضه گُزارده در جماعت بنویسد، و آنکس از شما که نمازِ فریضه‏ای را به هنگامش فُرادی

بُگْزارَد و از دشمنش پوشیده بدارَد و بتمامت أَدا کُنَد، خدایْ – عَزَّ وَ جَلَّ – در برابرِ آن نماز، برایِ او بیست و پنج نمازِ فریضه فُرادی بنویسد، و آنکس از شما که نمازِ نافله‏ای را به هنگامش بُگْزارَد و بتمامَتْ أَدا کُنَد، خدا، در برابرِ آن نماز، برایِ او ده نمازِ نافله بنویسد، و هرکدام از شما کارِ نیکی کُنَد، خدایْ – عَزَّ وَ جَلَّ – در برابرِ آن، برایش بیست کارِ نیک بنویسد، و آنکس از شما که مؤمن باشد، اگر کارهایش را نیکو انجام دهد و در بابِ دین و إمام و جانِ خود تقیّه پیشه کُنَد و جلویِ زبانش را بگیرَد(8)، خدایْ – عَزَّ وَ جَلَّ – حَسَناتش را چَندچَنْدان سازد. همانا خدایْ – عَزَّ و جَلّ – کَریم است.

گفتم: به فدایت شوم! به خدا که مرا به عمل ترغیب فرمودی و برانگیختی، لیک دوست دارم بدانم چگونه ما امروز، به کردار، از یارانِ إمامی از شما که آشکار باشد در زمانِ چیرگیِ حق، برتر آمده‏ایم، حال آنکه همگی بر یک کیش هستیم؟!

فرمود: شما، در اندرآمدن به دینِ خدایْ – عَزَّ وَ جَلَّ -، و در دست‏یازیدن به نماز و روزه و حج، و هر خیر و دانش(9)، و در عبادتِ خدایْ – عَزَّ ذِکْرُهُ(10) -، پوشیده از دشمنتان و همسو با إمامتان که پنهان است، در حالی که او را مطیعید و به همراهِ او می‏شکیبید و چیرگیِ حق را چشم می‏دارید و بر إمامتان و بر خودتان از پادشاهانِ ستمکار بیمناکید، بر ایشان پیشی گرفته‏اید؛ حقِّ إمامتان و حقوقِ خودتان(11) را در دستانِ ستمکاران می‏بینید که آن را از شما بازداشته و شما را از طلبِ فائدتِ دُنیَوی(12) و تکاپو برایِ معاش ناگزیر کرده‏اند، و افزون بر اینها، در کارِ دین و عبادت و فرمانبرداری از إمامتان شکیبائید و از دشمنتان بیمناک؛ بدینهاست که خدایْ – عَزَّ وَ جَلّ – [ثوابِ] أعمالِ شما را چندبرابر کرده که گُواراتان باد!

گفتم: به فدایت شوم! در جائی که ما امروز در إمامت و طاعتِ تو، به کردار، از یارانِ دولتِ حقّ و عدل برتریم، چرا باید از یارانِ قائِم باشیم و حق پدیدار گردد؟!

فرمود: سُبحانَ اللّه!(13) آیا دوست ندارید خدایْ – تَبارَکَ و تَعَالَی – حقّ و عدل را در بلاد پدیدار سازَد و وحدتِ کلمه پدید آورَد و میانِ دلهایِ پراکنده أُلْفَت دِهَد(14) و مردمان خدایْ را در زمینش نافرمانی نکنند و حدودِ إلهی در میانِ آفریدگانش برقرار گردد و خداوند حق را به صاحبانش بازگَردانَد(15) و حق پدیدار گردد(16) تا جائی که از بیمِ أَحَدی از آفریدگان ذرّه‏ای از حق پنهان کرده نیایَد.(17) هان! به خدا ای عَمّار! هرکدام از شما بدین حال که دارید بمیرد، نزدِ خدا از بسیاری از شهیدانِ بَدْر و أُحُد بَرترست؛ پس [بخاطرِ این فضیلت] شاد باشید!).

1) الکافی 333:1 «این حدیثِ عَمّارِ ساباطی را شیخِ صدوق نیز در کمال‏الدّین (باب 55 : ما رُوِی فی ثوابِ المُنْتَظِر لِلْفَرَجِ) روایت کرده. نصِّ روایتِ کمال‏الدّین با روایتِ کافی تفاوتهائی دارد و این دگرسانیها احتمالًا با تفاوتِ برخی راویان در سندِ هریک از این دو محدّثِ بزرگ بی‏پیوند نیست.از برایِ نقلِ صدوق، نگر: پهلوان، 2 : 550 – 548».

2) «عمّار بن موسی ساباطی در روایت ثقه است؛ نگر: رجال‏النّجاشی، تحقیق: الشُّبَیْریّ الزّنجانی، ص 290».

3) «گفته‏اند که چه بسا مراد از إمامِ پنهان، در اینجا، إمامی است که در حالِ تقیّه است و باسطالید نیست؛ خواه ظاهر باشد و خواه غائب. نگر: مرآةالعقول، 21:4».

4) «مراد حالتی است که در آن، بخاطِر مصلحت و به أمرِ خداوند، با أئمّه جور مُصالحه ظاهری صورت پذیرفته و در ظاهر با ایشان مُعارضه و ستیزی صورت نمی‏بندد و از ایشان تقیّه می‏کنند. نگر: مرآةالعقول، 21:4».

5) «علّامه مجلسی – قُدِّسَ سِرُّه – خاطرنشان فرموده است که «ممّن یعبد اللّه» در اینجا یعنی «من عبادة من یعبد اللّه»، و این نظیرِ عبارتِ قرآنیِ «وَلکِنَّ البِرَّ مَنِ اتَّقی» (س 2 ی 189) است. نگر: مرآةالعقول، 21:4.می‏افزایم: همچُنین سنجیدنی است با عبارتِ قرآنیِ «وَ لکِنَّ البِرَّ مَنْ امَنَ بِاللّهِ» (س 2 ی 177).دانشمندانِ قرآنْ‏پِژوه درباره این ساخت و نحوه تعبیر، بتفصیل، سخن گفته‏اند. نگر: رَوضُ الجِنان و رَوْحُ الجَنان، تصحیح: یاحقّی – ناصح، ط. آستانِ قدس، 309:2 و 310؛ و: 66:3 و 67.مقصود، آن که این نحوه تعبیرِ نصِّ حدیث، نه تنها به شیوائی و رسائیِ آن خلَلی نمی‏رسانَد، همسو با قرآنِ کریم نیز هست».

6) ««عَزَّ و جَلَّ ذِکْرُهُ» یعنی: گرامی و بزرگ است یادِ او».

7) «یعنی: شروط و واجباتِ آن، بلکه مُستَحَبّاتش را هم، به انجام رسانَد. نگر: مرآةالعقول، 22:4».

8) «یعنی: از آنچه نمی‏دانَد و از آنچه با تقیّه درنمی‏سازَد، خاموش بنشیند. نگر: مرآةالعقول، 22:4».

9) «در متنِ مرآةالعقول (23:4) «إلی کلّ خیر وفّقه» ضبط کرده‏اند، لیک در روایتِ صدوق در کمال‏الدّین «إلی کلّ فقه و خیر» آمده. نگر: پهلوان 549:2، و: کمره‏ای، 359:2 – که مؤیِّدِ قرائتِ ما و متنِ کافی‏یِ مَشْکول و مُعْرَبِ متداول است».

10) ««عَزَّ ذِکْرُهُ» یعنی: گرامی است یادِ او».

11) «آنگونه که علّامه مجلسی – قدّس سرّه – فرموده، حقِّ إمام، إمامت است و فَیْ‏ء و خُمس، و حقوقِ ایشان زکات و خراج و دیگر چیزهائی است که ظالمان از شیعه غصب کرده‏اند. نگر: مرآةالعقول، 24:4».

12) «تعبیرِ «حَرْث الدّنیا»، در این روایت، بجد سنجیدنی است با همین تعبیر در عبارتی از نهج‏البلاغه:«إِنْ دُعِیَ إِلَی حَرْثِ الدُّنْیا عَمِلَ، وَ إِنْ دُعِیَ إِلَی حَرْثِ الْآخِرَةِ کَسِلَ» (نهج‏البلاغه، با ترجَمه دکتر شهیدی، ص 95؛ خ 103).درباره این تعبیرِ نهج‏البلاغه، نگر: مفردات نهج‏البلاغه، سیّدعلی‏أکبرِ قُرَشی، 261:1.در روایتِ صدوق – قدّس سرّه – بجایِ «حرث الدّنیا»، «جدب الدّنیا» (نگر: پهلوان، 549:2؛ و: کمره‏ای، 359:2) آمده؛ هرچند گفته‏اند در بعضِ نسخ هم «حرث الأرض» است (نگر: پهلوان، 549:2، حاشیه)».

13) ««سُبحان اللّه»، در اینجا، افزون بر تنزیه که در ذاتِ آن است، دلالت بر تعجّب و شگفتی هم می‏کُنَد. نگر: مرآةالعُقول 24:4».

14) «آنگونه که علّامه مجلسی – أَعلَی اللّهُ مَقامَه – فرموده است، مراد از «جمعِ کلمه»، همداستانیِ ظاهریِ خلق بر حقیقت است، و مراد از «أُلفتِ قلوب»، همداستانیِ واقعی بر حقیقت است. نگر: مرآةُالعُقول 24:4 و 25».

15) «بنا بر توضیحِ مرحومِ مجلسی – قُدِّسَ سِرُّه -، یعنی: إمامت را به أهل‏بِیت – علیهم‏السّلام بازگردانَد. نگر: مرآةُ العُقول 25:4».

16) «می‏توان اینگونه هم معنا کرد که: صاحبِ حق پدیدار گردد. نگر: مرآةالعُقول، 25:4».

17) «به گونه‏هایِ دیگر نیز می‏توان خوانْد و معنا کرد. نگر: مرآةالعُقول 25:4».