نص امام عسکری بر فرزندش، حضرت قائم

«عَنْ أَحْمَدَ بْنِ إِسحاقَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَریِّ، قالَ: دَخَلْتُ عَلی أَبی‏مُحُمَّدٍ الْحَسَنِ بْنِ عَلیٍّ – عَلَیْهِمَا السَّلام – وَ أَنَا أُریدُ أَنْ أَسْأَلَهُ عَنِ الْخَلَفِ [مِنْ] بَعْدِه، فَقالَ لی مُبْتَدِئًا:

یا أَحْمَدَ بْنَ إِسحاقَ! إِنَّ اللّهَ – تَبارَکَ و تَعالَی – لَمْ یُخلِ الْأَرْضَ مُنْذُ خَلَقَ آدَمَ – عَلَیْهِ السَّلام – وَ لایُخلِیهَا إِلی أَنْ تَقُومَ السّاعَةُ مَنْ حُجَّةٍ لِلّهِ عَلی خَلْقِهِ، بِهِ یَدْفَعُ الْبَلاءَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ بِهِ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ، وَ بِهِ یُخْرِجُ بَرَکاتِ الْأَرْضِ.

قالَ: فَقُلْتُ لَهُ: یَا ابْنَ رَسُولِ‏اللّه! فَمَنِ الْإِمامُ وَ الْخَلیفَةُ بَعْدَکَ؟

فَنَهَضَ – عَلَیْهِ السَّلام – مُسْرِعًا فَدَخَلَ الْبَیْتَ، ثُمَّ خَرَجَ وَ عَلی عاتِقِهِ غُلامٌ کَأَنَّ وَجْهَهُ الْقَمَرُ لَیْلَةَ الْبَدْرِ مِنْ أَبناءِ الثَّلاتِ سِنین، فَقالَ:

یا أَحْمَدَ بْنَ إِسْحاقَ! لَوْلا کَرامَتُکَ عَلَی اللّهِ – عَزَّ وَ جَلّ – وَ عَلی حُجَجِهِ، ما

عَرَضْتُ عَلَیْکَ ابْنی هذا، إِنَّهُ سَمِیُّ رَسُولِ‏اللّهِ – صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه – وُکَنِیُّهُ، الَّذِی یَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطًا وَ عَدْلًا کَما مُلِئَتْ جَوْرًا وَ ظُلْمًا.

یا أَحْمَدَ بْنَ إِسحاقَ! مَثَلُهُ فی هذِهِ الْأُمَّةِ مَثَلُ الْخِضْرِ – عَلَیْهِ السَّلام -، وَ مَثَلُهُ مَثَلُ ذِی‏الْقَرْنَیْنِ، وَ اللّهِ لَیَغیبَنَّ غَیْبَةً لایَنْجُو فیها مِنَ الْهَلَکَةِ إِلّا مَنْ ثَبَّتَةُ اللّهُ – عَزَّ وَ جَلّ – عَلَی الْقَوْلِ بِإِمامَتِهِ وَ وَفَّقَهُ [فیها] لِلدُّعاءِ بِتَعْجِیلِ فَرَجِه.

فَقالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسحاقَ: فَقُلْتُ لَهُ: یا مَوْلایَ! فَهَلْ مِنْ عَلامةٍ یَطْمَئِنُّ إِلَیْها قَلْبی؟ فَنَطَقَ الْغُلامُ – عَلَیْهِ السَّلام – بِلسِانٍ عَرَبیٍّ فَصیحٍ فَقال:

أَنَا بَقِیَّةُ اللّهِ فی أَرْضِهِ، وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدائِهِ، فَلاتَطْلُب أَثَرًا بَعْدَ عَیْنٍ، یا أَحْمدَ بْنَ إِسْحاقَ!

فَقالَ أَحْمَدُ بْنُ إِسحاقَ: فَخَرَجْتُ مَسْرورًا فَرِحًا، فَلَمّا کَانَ مِنَ الْغَدِ عُدْتُ إِلَیْهِ فَقُلْتُ لَهُ: یَا ابْنَ رَسُولِ‏اللّه! لَقَدْ عَظُمَ سُرُوری بِما مَنَنْتَ [بِهِ] عَلَیَّ، فَما السُّنَّةُ الجاریَةُ فیهِ مِنَ الْخِضْرِ وَ ذِی‏الْقَرْنَیْنِ؟ فَقالَ: طُولُ الْغَیْبَةِ یا أَحْمَدُ!

قُلْتُ: یَا ابْنَ رَسُولِ‏اللّه! وَ إِنَّ غَیْبَتَهُ لَتَطُولُ؟

قالَ: إِی وَرَبِّی حَتّی یَرْجِعَ عَنْ هذَا الْأَمْرِ أَکْثَرُ الْقائِلینَ بِهِ وَ لایَبْقی إِلّا مَنْ أَخَذَ اللّهُ – عَزَّ وَ جَلّ – عَهْدَهُ لِوِلایَتِنا، وَ کَتَبَ فی قَلْبِهِ الْإِیمانَ وَ أَیَّدَهُ بِرُوحٍ مِنْهُ.

یا أَحْمَدَ بْنَ إِسحاقَ! هذا أَمْرٌ مِنْ أَمْرِ اللّهِ، وَ سِرٌّ مِنْ سِرِّ اللّهِ، وَ غَیْبٌ مِنْ غَیْبِ اللّهِ، فَخُذْ ما آتَیْتُکَ وَ اکْتُمْهُ وَ کُنْ مِنَ الشّاکِرینَ تَکُنْ مَعَنا غَدًا فی عِلِّیِّینَ.»(1)

(یعنی:

از أحمد بن إسحاق بن سَعْدِ أَشْعَری(2) منقول است که گفت:

بر أبومحمّد حَسَن بن علی – عَلَیْهِمَا السَّلام – وارد شدم و می‏خواستم از وی درباره جانشینِ پس از او بپُرسم. خود آغاز به سخن فرمود و مرا گفت:

ای أحمد بن إسحاق! خدایْ – تَبارَکَ و تَعالی – از آنگاه که آدم – علیه السّلام – را بیافریده تا آنگاه که رستاخیز بر پا شود، زمین را از حجّتی که خدایْ را بر آفریدگانش باشد، خالی نگذاشته است و نمی‏گُذارَد؛ بدو بلا را از زمینیان می‏گَردانَد و بدو باران را فرو می‏بارَد و بدو برکاتِ زمین را بیرون می‏آرَد.

أحمد بن إسحاق گفت: به آن حضرت گفتم: ای پسرِ رسولِ خدا! إمام و خلیفه پس از تو کیست؟؛ إمام – علیه السّلام – شتابان برخاست و به خانه درون رفت؛ پس بیرون آمد و کودکی سه‏ساله بر دوش داشت که گوئی چهره‏اش ماهِ شبِ چهاردهم بود. آنگاه فرمود:

ای أحمد بن إسحاق! اگر ارج و پایگاهی که نزدِ خدایْ – عَزَّ وَ جَلّ – و نزدِ حُجّتهایِ او داری، نبود، این پسرم را به تو نشان نمی‏دادم. او هَمْنام و هَمْ‏کُنیه‏یِ رسولِ‏خدا – صلّی اللّه علیه و آله – است؛ کسی که زمین را – همانگونه که از جَوْر و ظلم پُر شده است – از قِسط و عَدل پُر می‏سازد.

ای أحمد بن إسحاق! مَثَلِ او در این أُمَّت، مَثَلِ خِضْر – علیه السّلام – است، و مَثَلِ او مَثَلِ ذُوالْقَرْنَیْن(3) است. به خدا قَسَم او چُنان غَیبتی داشته باشد که جُز کسی که خدایْ – عَزَّ و جَلّ – او را بر باور به إمامت پایدار داشته و در آن روزگار به دعا برایِ تعجیلِ فَرَجَش مُوَفَّق ساخته باشد، از هلاک رهائی نیابَد.

أحمد بن إسحاق گفت: به آن حضرت گفتم: ای سَروَرَم! آیا نشانه‏ای هست که دلم با آن آرام یابد؟ آن کودک – علیه السّلام – به زبانِ عربیِ فصیح به سخن آمد و فرمود:

من اندوخته خداوند در زمین و کینْ‏ستان از دشمنانِ اویم؛ ای أحمد بن إسحاق!

پس از عیان دیدن در جُستجویِ نشانه مباش!(4)

أحمد بن إسحاق گفت: شاد و خرّم بیرون آمدم و چون فردا شد، بازگشتم و به آن حضرت گفتم: ای پسرِ رسولِ‏خدا! بخاطرِ آنچه بدان بر من منّت نهادی، بس شادم؛ وانگهی آن سنّت که از خِضْر و ذوالقَرْنَین در وی هست چیست؟

فرمود: طولِ غَیبت، ای أحمد!

گفتم: ای پسر رسولِ‏خدا! غَیبتِ او به طول می‏انجامد؟

فرمود: به خدا قَسَم چُنین است، تا آنجا که بیشترینه معتقدان بدین أمر(5) از آن بازگَردَند و جز کسی که خدایْ – عَزَّ وَ جَلّ – پیمانِ ولایتِ ما از او ستانده و إیمان را در دلش نگاشته و او را با جانْمایه‏ای از جانبِ خود نیرو داده باشد(6)، بر جای نمانَد.

ای أحمد بن إسحاق! این أمری است از أمرِ خدایْ، و سِرّی است از سِرِّ خدای، و نهانی است از نهانِ خدایْ؛ پس آنچه به تو دادم بستان و پوشیده دار و از شاکران باش تا فردا با ما در عِلّیّین(7) باشی.).

1) کمال‏الدّین و تمام‏النّعمة /384 و 385 «؛ و نگر: پهلوان، 2 : 82 – 80؛ و: کمره‏ای، 2 : 57 – 55».

2) «أبوعلی أحمد بن إسحاق بن عبداللّه بن سَعْدِ أَشْعَری از بزرگانِ شیعیانِ قم، ثقه و از خواصِّ حضرتِ إمام حسنِ عسکری – علیه السّلام – است.نگر: الموسوعة الرّجالیّة المیسّرة، 48:1».

3) «درباره «ذوالقَرنَیْن» که در کتاب و سنّت از او یاد شده‏است، بحثهایِ دامنه‏داری طرح گردیده (نگر: قاموسِ قرآنِ قُرَشی، 5 : 319 – 312؛ و: مجمع‏البحرین 2 : 496 – 494؛ و: غریب الحدیث فی بحارالأنوار، 246:3؛ و: مرآةالعقول 158:3 و 159، و 304:4؛ و: دائرةالمعارفِ تشیّع 8 : 63 – 60).درباره غَیبتِ ذوالقَرنَیْن، علی‏الخُصوص، نگر: کمال‏الدّین و تمام‏النّعمة، تحقیقِ غفّاری، ط. جامعه مدرّسین، 1405 ه. ق، صص 406 – 393؛ و: پهلوان 2 : 116 – 93؛ و: کمره‏ای 2 : 78 – 63».

4) «مرحومِ میرمحمّدصادقِ خاتون‏آبادی، این عبارت را چُنین ترجَمه کرده است: «پس مَطَلب أثر و نشان بعد از معاینه و روبرو دیدن» (کشف الحق، ط. میرصابری، ص 49).سالها پیش از او نیز مرحومِ میرلوحی در کفایة المهتدی – که به نظر می‏رسد مرجعِ مرحومِ خاتون‏آبادی بوده است – اینگونه ترجَمه نموده: «پس طلب مکن أثر و نشان بعد از معاینه و روبرو دیدن» (گزیده کفایة المهتدی، ص 177).«لا تطلب أثرًا بَعدَ عین» در زبانِ عربی مَثَل است و به کسی گفته می‏شود که چیزی را که عیان می‏بینَد فرومی‏گُذارَد و در پیِ نشانه‏ای از آن بَرمی‏آیَد (نگر: أقرب‏الموارد، ذیلِ «عین»)».

5) «مُراد از این أمر، ولایت و مذهب و مُعْتَقَداتِ أهل‏البیت – علیهم السّلام – است. سنج: مرآةالعقول 93:1».

6) «رجوع بفرمائید به متنِ حدیثِ چهارم و پینوشتهایِ 3 و 4 از آن بخش».

7) «درباره معنایِ واژه «عِلِّیّین» (/ «عِلِّیّون») – که در قرآنِ کریم (س 83 ی 18 و 19) هم به کار رفته است – گفت و گوها در میان است.به قولی «عِلِّیّون» آسمانِ هفتم است که جایگاهِ أرواحِ مؤمنان است. به قولی بهشت است. به قولی بالاترین و شریف‏ترین جایگاه و مرتبه و نزدیک‏ترین پایگاه به خداوندِ متعال است. به قولی – بدین اعتبار که بهشتِ أصحابِ یمین با بهشتِ مقرّبان متفاوت است – بهشتِ أصحابِ یمین است. به قولی برترینِ پردیسهاست….نگر: مجمع البحرینِ طُرَیحی، إعداد محمود عادل، 240:3؛ و: مرآة العقول 271:4؛ و: غریب الحدیث فی بحارالأنوار 91:3؛ و: قاموسِ قرآنِ قُرَشی 39:5 و 40؛ و: مفردات ألفاظ القرآن، الرّاغب الاصفهانی، تحقیق داودی، ص 583 و 584».