انتظار بر دو گونه است: انتظار آگاهانه ومطلوب، وانتظار نامطلوب. دوّمى، همان مترصد بودن علامت هاى ظهور، مانند صداى آسمانى (صیحه)، فرو رفتن در زمین (خَسْف)، ظهور سفیانى ودجّال است. ما این علایم را نفى نمى کنیم و در این باره روایات زیادى در مجموعه روایات «مَلاحِم» آمده است. هر چند این روایات تاکنون مورد پژوهش سندى به صورت دقیق علمى قرار نگرفته است؛ امّا از قبل بر درستى برخى از آنها تأکید مى کنیم. لیکن در اینجا بر شیوه «مترصد بودن» در معناى انتظار، انتقاد داریم. به نظر ما این شیوه، امّت را از عمل به وظایفى که در دوره انتظار بر دوش دارد، منحرف مى سازد واز شیوه انتظار صحیح باز مى دارد.
اوّلى، همان «انتظار مطلوب» است. در چنین انتظارى، هم فعالیت وحرکت و امر به معروف و نهى از منکر وجود دارد وهم دعوت به سوى خدا و جهاد. این، از زمینه هاى اساسى ظهور امام عصر«علیه السلام»است؛ زیرا ظهور او با زنجیره اى از سنّت هاى الهى در جامعه و تاریخ ارتباط دارد و این سنّت ها جز با فعالیت و حرکت، تحقّق نمى یابد.
علامت هاى ظهور در روایات، اجمالاً صحیح هستند؛ امّا به نظر ما محدود به زمان خاصى نیستند و در روایات نیز به صراحت وارد شده که تعیین کنندگان وقت (وقّاتون)(1) را تکذیب کنید.
عبدالرحمن بن کثیر مى گوید: ما نزد امام صادق«علیه السلام»بودیم که مهزم وارد شد وبه امام عرض کرد: قربانت شوم، درباره این حادثه اى که ما انتظار آن را مى کشیم (ظهور امام عصر«علیه السلام») بفرمایید کى اتفاق مى افتد؟ امام«علیه السلام» فرمود:
«یا مَهْزَم! کذب الوقّاتون وهلک المستعجلون»(2) «اى مهزم! آنان که [براى این امر] وقت مشخص مى کنند، دروغ مى گویند وآنان که [تحقق آن را] پیش از موعدش مى جویند، هلاک مى شوند».
فُضیل بن یسار از امام باقر«علیه السلام» سؤال کرد: آیا براى این امر (ظهور حضرت) زمان خاصّى است؟ فرمود: «کذب الوقّاتون»(3) «دروغ گفته اند آنان که زمان خاصى را مقرر کرده اند».
بنابراین، مقصود از بیان علامت ها، مشخص کردن دقیق زمان ظهور امام عصر«علیه السلام»نیست. درست آن است که بگوییم اینها به اعمال ما ارتباط دارد. بله «خسف» و«صیحه» [مثلاً] از علامت هاى ظهور است؛ لیکن عمل ما، تحقق این امور را نزدیک یا دور مى سازد.
این تصحیح و توجیه در تفسیر مفهوم ظهور، ضرورى است که از آن به «انتظار مقبول و موجّه» یاد شود. در این باره توجّه به سه نکته بایسته است:
1) آنان که زمان خاصی را برای ظهور حضرت حجت (علیه السلام) پیش بینی می کنند (مترجم).
2) الزام الناصب، ج 1، ص 260.
3) همان.
