در احادیث متعدّد و گوناگونی که در زمینه فلسفه و فایده وجود امام(علیه السلام) در دروان غیبت به ما رسیده، تعبیر بسیار پر معنی و جالبی در یک عبارت کوتاه دیده می شود که می تواند کلیدی باشد برای گشودن این رمز بزرگ و آن این که از پیامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) در پاسخ این پرسش که چه فایده ای وجود مهدی(علیه السلام) در عصر غیبتش دارد فرمود:
«ای والّذی بعثنی بالنبوّة انّهم ینتفعون به، و یستضیئون بنور ولایته فی غیبته کانتفاع النّاس بالشّمس و ان جلّلها السّحاب؛(2) آری سوگند به خدایی که مرا به نبوّت برگزیده، مردم از
نور رهبری او در دوران غیبتش بهره می گیرند همانگونه که از خورشید به هنگام قرار گرفتن پشت ابرها!»
برای فهم این کلید رمز، نخست باید نقش خورشید را بطور کلّی، و به هنگامی که چهره تابناکش پشت ابرها پنهان می گردد; دریابیم:
خورشید دارای دو نوع نور افشانی است:
نور افشانی آشکار
و نور افشانی مخفی
یا به تعبیر دیگر، نورافشانی «مستقیم» و نور افشانی غیر «مستقیم».
در نورافشانی آشکار، اشعّه آفتاب بخوبی دیده می شود، هر چند قشر ضخیم هوا که اطراف کره زمین را پوشانیده همانند یک شیشه ضخیم کار می کند; شیشه ای که هم از شدّت تابش آفتاب می کاهد و آن را قابل تحمّل می سازد; و هم نور آفتاب را تصفیه می کند و شعاعهای مرگبارش را خنثی و بی اثر می سازد، ولی به هر حال مانع از تابش مستقیم آفتاب نیست.
ولی در تابش غیر مستقیم، ابرها، همانند یک شیشه مات، نور مستقیم خورشید را گرفته و پخش می کنند.
نور آفتاب مهمترین نقش را در دنیای حیات و موجودات زنده دارد:
نور و حرارتی که از خورشید به هر سو پاشیده می شود تنها انرژی خلاّق موتورهای زندگی در گیاهان و حیوانات و انسان است:
رشد و نمو موجودات زنده;
تغذیه و تولید مثل آنها;
حسّ و حرکت و جنبش;
آبیاری زمینهای مرده;
غرّش امواج دریا;
وزش حیاتبخش بادها;
ریزش دانه های زندگی آفرین باران و برف;
صدای زمزمه آبشارها;
نغمه های مرغان;
زیبایی خیره کننده گلها;
گردش خون در عروق انسان و طپش قلبها;
عبور برق آسای اندیشه از لابه لای پرده های مغز;
و لبخند شیرینی که بر لب گلبرگ مانند یک کودک شیرخوار نقش می بندد و…
همه و همه بطور مستقیم یا غیر مستقیم به نور آفتاب بستگی دارد و بدون آن همه اینها به خاموشی خواهد گرائید، و این موضوع را با کمی دقّت می توان دریافت.
خوب، حالا این سؤال پیش می آید که آیا این برکات و آثار زندگی بخش، مخصوص زمانی نیست که نور بطور مستقیم می تابد؟
پاسخ این سؤال روشن است: نه; بسیاری از این آثار در نور مات خورشید از پشت ابرها نیز وجود دارد.
مثلا در کشورها یا شهرهائی که چندین ماه از سال ابرها سراسر آسمان را پوشانیده اند آفتاب دیده نمی شود، ولی گرما; نمو و رویش گیاهان; تولید انرژی لازم برای موتور حیات; رسیدن غلاّت و میوه ها; خندیدن گلها و شکوفه ها وجود دارند.
بنابراین، تابش خورشید از پشت پرده ابرها قسمت مهمّی از برکات خود را در بر دارد; و تنها قسمتی از آثار آن که نیاز به تابش مستقیم دارد موجود نیست; مثلا می دانیم تابش آفتاب اثر حیاتی خاصّی روی پوست و سایر جهاز بدن انسان و موجودات زنده دارد و به همین دلیل در کشورهایی که از این نظر در محرومیّت به سر می برند در روزهای آفتابی بسیاری از مردم حمّام آفتاب می گیرند; و در برابر این نور
حیاتبخش برهنه می گردند و با تمام ذرّات وجود خود که تشنه این هدیه آسمانی است ذرّات این نور را می مکند.
و نیز تابش مستقیم آفتاب، علاوه بر این که روشنایی و گرمای بیشتری می آفریند، اثر خاصّی ـ به خاطر همان اشعّه ماورای بنفش ـ در کشتن انواع میکروبها و سالم سازی محیط دارد که در نور غیر مستقیم دیده نمی شود.
از مجموع بحث بالا نتیجه می گیریم که هر چند پرده های ابر، بعضی از آثار آفتاب را می گیرد ولی قسمت مهمّی از آن همچنان باقی می ماند.
این بود حال «مشبّه به» یعنی آفتاب، اکنون بازگردیم به وضع «مشبّه» یعنی وجود رهبران الهی در حال غیبت.
اشعّه معنوی نامرئی وجود امام(علیه السلام) به هنگامی که در پشت ابرهای غیبت نهان است دارای آثار گوناگون قابل ملاحظه ای است که علی رغم تعطیل مسأله تعلیم و تربیت و رهبری مستقیم، فلسفه وجودی او را آشکار می سازد.
این آثار به صورت زیر است:
1) این بخش کتاب، در ژاندارمری نائین، که به هنگام انتقال از تبعیدگاه مهاباد به تبعیدگاه انارک، یک روز در آنجا عملا زندانی بودم نوشته شد (روز 9 خرداد ماه 1357).
2) بحارالانوار، ج 52، ص 93.
